|
|
|
|
|
دم‌جنبانکی با تنوع ریختی زیاد است به نحوی که تاکنون حدود شش تا هفت زیرگونه مختلف از آن در کشور معرفی شده‌اند. نرهای بالغ در بسیاری از زیرگونه‌ها به واسطه الگوی رنگی سر که ترکیبی از رنگ‌های زرد، سفید، مایل به آبی، خاکستری و سیاه است، قابل شناسایی هستند، اما شناسایی ماده‌ها و نابالغ‌ها از یکدیگر به ویژه در طبیعت دشوار است. زیرگونه M.f. feldegg در ایران معمول‌تر است. نر و ماده در تابستان متفاوت و دارای تغییرات فصلی هستند. در پرنده نر بالغ سر و صورت سیاه و فاقد نوار ابرویی سفید است. روتنه و بال‌های خاکستری قهوه‌ای و زیرتنه زرد دارد. دم سیاه و پرهای کنار آن سفید است. پرنده ماده بالغ در خارج از دوره جوجه‌آوری شبیه به نرها است و با سر زیتونی خاکستری، نوار ابرویی نازک و ناواضح و زیرتنه سفید چرک قابل تفکیک است. پرنده نابالغ روتنه قهوه‌ای مایل به سبز و خال‌هایی در زیر گلو، همچنین نوار ابرویی نخودی و زیرتنه صورتی نخودی دارد. سایر زیرگونه‌ها در فصل‌های بهار و تابستان در کشور دیده می‌شوند. پرنده نر در زیرگونه M.f. beema از قزاقستان سر خاکستری کم‌رنگ و نوارهای ابرویی و گونه‌ای پهن سفید دارد و اثری از نوار سفید در زیر چشم‌ها دیده می‌شود. زیرگونه M.f. flava از مرکز و شرق اروپا تارک سر خاکستری آبی، گوش‌پرهای خاکستری تیره و نوارهای ابرویی و گونه‌ای سفید رنگ دارد. زیرگونه M.f. thunbergi از شمال اوراسیا با تارک سر خاکستری تیره، گوش‌پرهای سیاه، بدون نوارهای چشمی و گونه‌ای سفید و اغلب با خال‌های سیاه در سینه شناسایی می‌شود. زیرگونه M.f. lutea از قزاقستان سر زرد با اثری از رنگ سبز در تارک سر و گوش‌پرها دارد. زیرگونه melanogrisea M.f. از ترکمنستان و افغانستان سر سیاه نظیر زیرگونه M.f. feldegg دارد، اما با نوار گونه‌ای سفید تفکیک می‌شود. همچنین زیرگونه M.f. leucocephala به واسطه سر سفید با اثری از رنگ خاکستری کم‌رنگ روی تارک سر و گوش‌پرها قابل تشخیص است که احتمالاً از غرب مغولستان به ایران مهاجرت می‌کند.
حاشیه رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، دشت‌های سیلابی، چراگاه‌های مرطوب، چمنزارهای غرقابی، تالاب‌های نمکی، همچنین کشتزارهای خشک و خلنگزارها را به عنوان زیستگاه برمی‌گزیند و از کوهستان‌ها، نواحی خشک، سنگی، اراضی لخت، جنگل‌ها و نواحی بسته دوری می‌کند.
در خارج از دوره جوجه‌آوری پرنده‌ای اجتماعی است و در زمستان با توجه به فراوانی غذایی در دسته‌های کوچک دیده می‌شود. برخی نرها در زمستان قلمروهایی را در کنار نهرها تشکیل می‌دهند، جایی که منابع غذایی غنی است. پروازی موجی‌شکل دارد که شامل بال‌زدن سریع و غوص رفتن‌های کم‌عمق با بال‌های بسته است. اغلب بی‌مهره‌های کوچک را از سطح زمین یا آب صید می‌کند. همچنین با پروازی سریع حشرات در حال پرواز را شکار می‌کند.
جوجه‌آوری از اواخر اردیبهشت در کشتزارهای آبیاری‌شده، چمنزارهای غرقابی و سواحل رودخانه‌ها با تشکیل قلمرو آغاز می‌شود. تک‌همسر است و آشیانه‌اش کاسه‌ای از برگ‌ها و ساقه‌های گیاهان است که آن را در چاله‌ای کوچک روی زمین بنا می‌کند و دورنش را با مو، پشم و خزه می‌پوشاند. معمولاً پنج تا شش و به ندرت هفت تخم نیمه‌بیضی، صاف، صیقلی، نخودی کم‌رنگ یا مایل به خاکستری، با خال‌های متراکم قهوه‌ای و رگه‌رگه نازک تیره و به ابعاد 1/14 × 19 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها یازده تا چهارده روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در ده تا سیزده روزگی آشیانه را ترک می‌کنند، در حدود هفده روزگی پرواز می‌کنند و تا چند هفته پس از آن همچنان در کنار والدین باقی می‌مانند. معمولاً یک تا دو دسته تخم در هر دوره جوجه‌آوری می‌گذارد.
تابستان‌گذران و جوجه‌آور معمول تالاب‌های آب شیرین نواحی شمالی و غربی کشور تا استان‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان، فارس و بوشهر است. همچنین به صورت مهاجر عبوری در نواحی وسیعی از کشور دیده می‌شود.
در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران
