|
|
تهیه و تنظیم و مسوول پروژه: ابراهیم شکوهی
بادخورک معمولی در انگلیسی Common Swift و با اسم علمی Apus apus از راسته بادخورک شکلان Apodiformes و از خانواده بادخورک ها Apodidae است. بجز بادخوردک معمولی این خانواده در ایران دارای سه گونه دیگر نیز هست که عبارتند از بادخورک کوهی Alpine Swift، بادخورک دودی Pallid Swift و بادخورک کوچک Little Swift.
احتمالا دلیل نامگذاری این پرنده در فارسی به بادخورک... (ادامه مطلب)
در این میان بادخورک کوهی با 21 سانتی متر بزرگ ترین جثه و بادخورک کوچک همانگونه که از اسمش پیدا است با 12 سانتی متر جثه کوچک تری از بقیه دارد. طول بدن بادخورک معمولی تقریبا 16 تا 17 سانتی متر است که هم اندازه با بادخورک دودی است. در حالتی که بال های بادخورک معمولی باز است فاصله بین دو سر بال ها از یکدیگر 40 تا 44 سانتی متر است. وزن بادخورک معمولی حدود 40 گرم است.
شکل ظاهری بادخورک ها مانند ... (ادامه مطلب)
صدای بادخورک معمولی و بادخورک دودی شبیه به همدیگر است که در پرواز ها به صورت جمعی جیغ هایی شبیه به "سییییرس سییییرس" است و نمی توان به راحتی از روی صدا این دو گونه را از هم تفکیک نمود. برای شنیدن صدای این پرنده به این صفحه مراجعه نمایید.
مطالعات کمی در مورد بادخورک معمولی در مقایسه با سایر پرندگان انجام گرفته است. از آنجایی که این پرندگان حدود 10 ماه از سال در حال پرواز هستند ... (ادامه مطلب)
جفت یابی با دنبال هم کردن و جیغ کشیدن در هوا انجام می شود ... (ادامه مطلب)
بادخورک معمولی پرنده ای مهاجر است که در نیمه دوم اسفند برای زادآوری از سمت آفریقا وارد ایران می شود. اینگونه پرنده ها را که با گرم شدن هوا برای زادآوری به ایران می آیند اصطلاحا مهاجر زادآور می نامند. بادخورک های معمولی تا اوایل تیر ماه در ایران می مانند ... (ادامه مطلب)
طبق بررسی های انجام شده همزیستی بادخورک ها با انسان ها در اروپا حداقل به دو هزار سال پیش و به دوران امپراتوری روم باستان بر می گردد که این پرندگان از درز و شکاف های موجود در ساختمان های بلند سنگی به عنوان آشیانه در فصل زادآوری استفاده می کردند. در چین نیز شواهد موجود حضور بادخورک ها را حداقل از دوران امپراتوری مینگ در پانصد سال پیش نشان می دهد. این پرندگان از جمعیت خوبی تا بعد از جنگ جهانی دوم برخوردار بودند ولی بعد از آن در دوران بازسازی و با پیشرفت صنعت ساختمان سازی و استفاده از مصالح نوین و اهمیت دادن به صرفه جویی در انرژی و ممانعت از هدر رفت آن که سبک جدید ساختمان سازی آغاز شد و تا به امروز نیز ادامه دارد جمعیت آنان کاهش یافته است. نمای ساختمان های امروز بر خلاف ساختمان های قبلی بدون درز و شکاف و کاملا با مصالح امروزی نظیر سنگ، شیشه، آلومینیوم و... درز بندی شده هستند. استفاده از بتن و پس از آن شیشه های نما در ساختمان ها و برج ها که هیچ فضای شکاف مانندی برای آشیانه سازی بادخورک ها ندارند باعث کم شدن تعداد آشیانه ها به طور چشمگیر شده و منجر به کاهش جمعیت بادخورک ها در برخی کشور ها مانند انگلستان به کمتر از نصف طی 20 سال گذشته شده است. در واقع با کم شدن میزان زادآوری بادخورک های معمولی میزان مرگ و میر از زادآوری پیشی گرفته و جمعیت بادخورک های معمولی را با کاهش جدی مواجه ساخته است. از طرف دیگر استفاده از سموم کشاورزی در سطح گسترده باعث کم شدن حشرات که غذای اصلی بادخورک ها هستند شده است. البته ممکن است عوامل دیگری نیز در کاهش جمعیت این پرندگان دخالت داشته باشند که به بررسی های علمی بیشتری نیاز دارد.
با این حال با توجه به پراکنش وسیع این پرندگان از غرب اروپا تا شرق آسیا و جنوب آفریقا هنوز این کاهش جمعیت بحرانی نشده است. انتظار می رود با از دست رفتن محل های آشیانه سازی طی سال های آینده به دلیل نوسازی ساختمان های بیشتر و از بین رفتن انبار های قدیمی یا شیروانی ها و ایجاد ساختمان های مدرن بیشتر و استفاده بیشتر از سموم حشره کش در مزارع، جمعیت این پرندگان با کاهش بیشتری روبه رو شود و نام این پرندگان پرجنب و جوش که پیام آوران بهار هستند نیز در لیست پرندگان در معرض تهدید قرار بگیرد.
فعالیت های حفاظتی صورت گرفته در کشورهای دیگر
برای جلوگیری از این موضوع در بسیاری از کشور ها مخصوصا در اروپای غربی انجمن های حفاظت از حیات وحش و سازمان های مردم نهاد اقدام به تشویق مردم و دولت مردان برای حفظ این پرندگان کرده اند. شهروندانی که در این زمینه احساس مسئولیت می کنند دلیل کاهش تعداد بادخورک ها را انسان می دانند که بدون در نظر گرفتن حضور بادخورک ها در ساختمان های خود و ارائه راه حل برای نوسازی خانه ها بدون صدمه خوردن به این پرندگان اقدام به ساختمان سازی می کنند. بنابراین برای جبران این خسارت به بادخورک ها در پی اقدامات حفاظتی هستند. این اقدامات حفاظتی که در برخی مناطق سابقه 20 ساله دارند شامل شناسایی محل های زادآوری و تخمین جمعیت با پایش های مستمر داوطلبانه و پس از آن قرار دادن لانه های انسان ساز در ساختمان های داوطلبان و در آخرین مرحله تلاش برای تغییر قوانین ساختمان سازی با الزام کارفرمایان برای در نظر گرفتن محل هایی برای آشیانه این پرندگان با حفظ ظاهر ساختمان و جنبه های فنی و مهندسی آن است. هم اکنون در اروپا شرکت هایی اقدام به ساخت آشیانه به شکل های مختلف مانند بلوک های آجری و یاجعبه های مناسب برای زیر شیروانی می کنند که برخی از آنان حاصل ایده های نو و کاربردی مهندسان طراحی و معماری ساختمان است.
در کشور ما تا کنون برآورد دقیقی از تعداد بادخورک های زادآور در شهر های مهم مانند تهران که دارای جمعیت خوبی از بادخورک ها است انجام نشده و در نتیجه تغییر اندازه جمعیت ناشناخته بوده و ضرورت انجام هیچ گونه اقدام حفاظتی نیز مشخص نگردیده است. از آنجایی که برای بسیاری از مدیران انجام طرح های حفاظتی برای حیوانات بزرگ جثه در مناطق تحت نظر سازمان حفاظت محیط زیست در اولویت است و پرندگانی که در شهر ها زندگی می کنند معمولاً مورد توجه جدی سازمان محیط زیست قرار نمی گیرند نمی توان از این سازمان انتظاری برای انجام و یا حمایت از پروژه های حفاظت از حیات وحش در داخل شهر ها را داشت. بنابراین اقدام در زمینه حفاظت از بادخورک های معمولی همیاری شهروندان داوطلب و علاقه مند به پرندگان، تحت حمایت یک سازمان تسهیلگر مانند باشگاه پرنده نگری ایرانیان را می طلبد. شاید بتوان امیدوار بود ارگان های مسئول در امور شهری مانند شهرداری ها و دهیاری ها در سال های آینده این مقوله را مورد توجه قرار دهند.
در اولین مرحله از یک پروژه حفاظتی مهم ترین اصل دانستن مشکل با توجه به شرایط موجود و بعد بحث در مورد لزوم حفاظت و چگونگی انجام آن و ارائه راهکار است. به همین دلیل ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا در ایران نیز شرایط مانند کشور های اروپای غربی است که تعداد بادخورک ها کاهش جدی داشته و طبق آمار ها در مناطق مختلف بین 30 تا 70 درصد از جمعیت بادخورک ها کاسته شده و یا مساله در کشور ما به گونه دیگری است؟ تعداد ساختمان های نوساز در شهری مانند تهران بسیار چشمگیر است ولی آیا جمعیت بادخورک ها در تهران در مقایسه با یک شهرستان با بافت سنتی نسبت مشابهی دارد و یا جمعیت بادخورک های تهران کمتر و یا حتی بیشتر است؟ ما در پی یافتن پاسخ این سوالات در مرحله اول این پروژه هستیم و این میسر نیست مگر با همکاری تعداد زیادی داوطلب از شهر های مختلف. در صورتی که در گام اول بتوانیم به ضرورت حفاظت از بادخورک ها پی ببریم در گام های بعدی اقدامات حفاظتی را انجام خواهیم داد.
گام اول:
برای بهار سال 99 باشگاه پرنده نگری ایرانیان در نظر دارد گام اول پروژه حفاظت از بادخورک ها در ایران را آغاز نماید. در این مرحله ما به بررسی وضع موجود بادخورک ها می پردازیم به همین منظور اقدامات زیر را برای حفاظت از بادخورک ها در نظر داریم:
1- پایش روزانه بادخورک ها توسط افراد داوطلب
توجه: با توجه به شیوع ویروس کرونا (Covid-19) افراد داوطلب بدون بیرون رفتن از منزل می توانند از پنجره، بالکن و یا پشت بام منزل خود بادخورک های محل خود را شمارش نمایند.
2- شناسایی محل های زادآوری و تعداد آشیانه ها در هر کلونی
3- تعیین نرخ زادآوری بادخورک ها با توجه به تعداد آن ها قبل از زمان تخم گذاری و پس از آن در هنگام مهاجرت به آفریقا
4- آشنا کردن شهروندان با بادخورک ها و بالا بردن سطح اطلاعات آن ها از طریق برگزاری کارگاه های آموزشی، نمایش عکس بادخورک ها در صفحات مجازی، برگزاری نمایشگاه عکس از عکس های ارسالی داوطلبان در طول انجام پروژه و برنامه های گروهی دیدن بادخورک ها در روز جهانی بادخورک 7 ژوئن مطابق با 18 خرداد 99.
گام های بعدی:
در اقدام بعدی پس از این مرحله، در صورت نیاز به ساخت و نصب آشیانه های متناسب با سبک ساختمان های تهران و یا در صورت امکان شهر های دیگر خواهیم کرد و در نهایت متولیان امر را تشویق به وضع قوانین ساختمان سازی منطبق با نیاز های بادخورک ها با حفظ ضوابط نظام مهندسی و سایر ارگان های مربوطه خواهیم کرد.
ما امیدواریم در گام اول بتوانیم بجز تهران برخی شهر های دیگر را نیز تحت پوشش قرار دهیم تا قادر به مقایسه نتایج باشیم. این مهم بجز مشارکت تعداد قابل ملاحظه ای داوطلب از مناطق مختلف ایران میسر نخواهد شد.
تمامی شهروندان ایرانی مقیم در کشور که بالای 13 سال دارند و از طرف باشگاه پرنده نگری ایرانیان به عنوان فرد توانمند برای انجام بخشی از این پروژه تشخیص داده شوند ضمن تعهد به التزام رعایت قوانین جمهوری اسلامی ایران، رعایت حریم همسایگان و مکانهایی که به هر دلیلی ممنوعیت یا منعی برای آنها وجود دارد و همچنین با رعایت بایدها و نبایدهای پرنده نگری به ویژه بندهای 1، 2، 3، 4، 9، 11 و 12 می توانند در انجام این پروژه داوطلبانه همکاری نمایند.
اگر شما داوطلب کمک کردن در انجام این پروژه هستید با مراجعه به پایین همین صفحه در بخش نظرات با درج:
آمادگی خود برای همراهی با این پروژه داوطلبانه را اعلام می دارید. پس از تماس تلفنی با شما به گروهی که مختص داوطلبان انجام این پروژه است اضافه شده و بعد از کسب راهنمایی ها و توضیحات لازم توسط مسئول پروژه کار خود را آغاز می نمایید.
ما از هر یک از داوطلبان انتظار داریم روزانه یا حداقل هفته ای 3 روز، روزی 10 الی 15 دقیقه از زمان خود را صرف انجام این پروژه نمایند. کافی است به آسمان دقت کنید و پس از پیدا کردن بادخورک ها کمی صبر کنید و در یک لحظه تعداد بادخورک ها را بشمارید.
برای شمردن بادخورک ها لازم نیست به مکان خاصی بروید مخصوصا در این روز هایی که کرونا زندگی روزمره ما راه تحت تأثیر خود قرار داده و بهتر است هرچه کمتر از خانه خود خارج شویم. نکته مهم برای کمک به انجام این پروژه عدم تغییر مکانی است که از قبل برای شمارش بادخورک ها به ما اعلام کرده اید. برای مثال اگر شما منزل خود را به عنوان محل مشاهده و ثبت بادخورک ها اعلام کرده اید هر روز باید تعداد بادخورک های همین محل را به ما اعلام کنید.
بله. شمارش توسط همه ی داوطلبان در یک ساعت خاص انجام گرفت. بهترین زمان مشاهده و شمردن بادخورک ها عصر تا قبل از غروب آفتاب است. در این زمان با یکدیگر به صورت گروه های بزرگ تر شروع به چرخیدن و جیغ کشیدن در بالای ساختمان ها می کنند. هرچه به غروب آفتاب نزدیکتر می شویم بادخورک ها در ارتفاع کمتری پرواز می کنند و امکان دیدن تعداد بیشتر آن ها با صرف وقت کمتر امکان پذیر است. از طرف دیگر دوباره شمرده شدن یک بادخورک توسط چند داوطلب با فرض نزدیک بودن محل های مشاهده داوطلب ها نیز به حداقل می رسد. این شرایط برای روز های آفتابی و نیمه ابری مناسب است ولی در روز های کاملا ابری و بارانی با توجه به میزان نور زمان شمارش بادخورک ها یک یا دو ساعت زودتر خواهد بود. برای مثال در یک روز آفتابی در نیمه اول فرودین که آفتاب در تهران حدود ساعت 19:30 غروب می کند از ساعت 17:30 تا 19:30 بهترین زمان شمارش بادخورک ها است. طبیعی است هرچه به سمت تیر ماه پیش می رویم به دلیل بلندتر شدن طول روز آفتاب دیرتر غروب کرده و در اواخر خرداد بهترین زمان مشاهده ساعت 18:45 تا 20:45 است. لطفا به این نکته توجه داشته باشید که ساعت غروب آفتاب بسته به جغرافیای شهر و یا روستایی که در آن زندگی می کنید با ساعت هایی که در این مثال برای شهر تهران زده شد متفاوت است. بهتر است در روز های اول زمان بیشتری را صرف تمرین کنید تا ساعت مناسب شمارش بادخورک ها در عصر را برای خود به طور تجربی بدست آورید.
خیر، بادخورک ها مخصوصا در زمان غروب آفتاب که زمان انجام این پروژه است در ارتفاعی پرواز می کنند که به راحتی با چشم غیر مسلح دیده می شوند. همچنین شکل خاص این پرندگان و نحوه پرواز آن ها کاملا با پرندگان دیگر متفاوت است. نکته مهم برای انجام سرشماری پرندگان یکسان بودن روش است. برای مثال اگر من با دوربین دو چشمی شمارش را انجام دهم طبیعتا بادخورک هایی که در فاصله دور تری از من هستند را هم خواهم دید و در شمارش لحاظ خواهم کرد ولی شما که بدون دوربین این کار را انجام می دهید تعداد کمتری را می بینید که باعث بروز خطا در هنگام استفاده از داده ها خواهد شد. به همین منظور همه شرکت کنندگان بدون استفاده از تلسکوپ و دوربین دوچشمی اقدام به شمارش بادخورک ها خواهند نمود.
توجه: در استان های جنوبی کشور مانند خوزستان، بوشهر، هرمزگان و بخش های جنوبی سیستان و بلوچستان بادخورک دودی که در بخش اول معرفی شد به صورت بومی قابل مشاهده است و در صورتی که تجربه کافی در زمینه شناسایی این پرنده از بادخورک معمولی ندارید اقدام به شمارش نکنید. در این صورت می توانید در صورت داشتن دوربین عکاسی ابتدا از این پرندگان عکس تهیه کنید تا به تفاوت های آن ها پی ببرید و سپس با دوربین دوچشمی توانایی خود را بالاتر برده و سپس اقدام به شناسایی محل های زادآوری آنان کنید.
برای ثبت اطلاعات به صورت روزانه فرم زیر را تکمیل نمایید:
توجه: تمامی مراحل انجام این پروژه اعم از کار میدانی و ارائه گزارش به مسئول پروژه در باشگاه پرنده نگری ایرانیان کاملا به صورت داوطلبانه انجام می شود. باشگاه پرنده نگری ایرانیان صرفا در راستای ایفای نقش آموزش و آگاه سازی برای حفاظت از پرندگان این مرز و بوم متولی این پروژه است و بدون چشم داشت مالی این پروژه را هدایت می کند.
گزارش مرحله اول (گزارش ماه اول - از 13 فروردین تا 13 اردیبهشت)
گزارش مرحله دوم (گزارش ماه دوم- از 13 اردیبهشت تا 13 خرداد)
گزارش مرحله سوم (گزارش ماه سوم - از 13 خرداد تا 13 تیر)
گزارش مرحله چهارم (پایانی) (از 13 تیر تا 27 تیر؛ پایان پروژه سال 1399)
گزارش تصویری از آنچه در پروژه بادخورک می گذرد (ویژه روز جهانی پرندگان مهاجر)
ویدئوی ویژه روز جهای بادخورک 18 خرداد
مقاله منتشر شده در سایت Osme.org با عنوان « Common Swifts in Iran – a Conservation Project»
پرندگان ایران