|
سفر پرنده نگری باشگاه پرنده نگری ایرانیان به استان کردستان در قالب یک گروه 4 نفره از ترمینال غرب تهران در ساعت 18:15 با حرکت اتوبوس به سمت مریوان آغاز شد. اتوبوس VIP شبرو در میانه راه، برای شام توقفی کرد و در همان فرصت کوتاه جلوی رستوران بین راهی با همسفران بیشتر آشنا شدیم.
ساعت 4:30 بامداد به مریوان رسیدیم. در تاریکی پیش از طلوع جناب آقای سفرنگ، از اساتید به نام و از راهنمایان با تجربه پرندهنگری، تنپوش زیبای کردی به تن، منتظر ما بودند. همگی به سمت خانه- باغ آقای سفرنگ به راه افتادیم. بعد از مستقر شدن و کمی استراحت، با روشن شدن هوا تازه متوجه باغ شدیم و با کمی گوش دادن به صداهای پرندگان و تماشای باغ سینه سرخ اروپایی، سسک چیف چاف، زاغی، کلاغ ابلق و قرقی دیده و شنیده شد.
حدود ساعت 7:30، پس از صبحانه به سمت تالاب زریبار/زریوار حرکت کردیم. درکنار جاده محل اقامت ما تا دریاچه (جاده روستای نی به دریاچه زریبار) آبگیر کوچکی به وجود آمده بود که دائمی هم به نظر نمی رسید. با توقف در کنار همان آبگیر کوچک و با فاصله بسیار کم توانستیم از تماشای 9 گونه از پرندگان لذت ببریم که گونه های شاخصی چون خروس کولی سینه سیاه، زرد پره مزرعه، آبچلیک تک زی و پاسرخ از آن جمله بود.
خروس کولی سینه سیاه - عکس از کاوه نادری
آبچلیک پا سرخ - عکس از کاوه نادری
دایره ترس بسیار کوچک پرندگان همان طور که جناب سفرنگ پیشتر وعده داده بودند همسفران را شگفت زده کرده بود و این شگفتی با رسیدن به زریبار زیبا به اوج رسید.
تالاب بین المللی زریبار که شامل دریاچه زریبار نیز می شود به صورت عمده از چشمههای کف دریاچه تغذیه میکند. زریبار در کوهپایه های زاگرس در شمال غرب ایران و در شهر مریوان قرار دارد. وجود پوشش گیاهی، به ویژه نیزار، این تالاب را به زیستگاهی مناسب برای گونه های متنوعی از موجودات زنده تبدیل کرده است به طوری که بر طبق وبسایت رسمی کنوانسیون رامسر 29 گونه گیاه، 74 گونه پرنده، 9 گونه ماهی، 2 گونه پستاندار و 3 گونه خزنده و 3 گونه دوزیست در این تالاب شناسایی شده است. زندگی جوامع انسانی که در حاشیه تالاب زندگی میکنند نیز به واسطه ماهیگیری و فعالیتهای تفریحی و گردشگری به این تالاب وابسته است.[1] زریبار از بزرگترین دریاچههای آب شیرین ایران است.
نمایی از تالاب زریبار - عکس از بنفشه کاظمی
کشیم کوچک - عکس از کاوه نادری
کشیم بزرگ- عکس از کاوه نادری
به محض پیاده شدن از ماشین در بلوار پر رفت و آمد کنار دریاچه (جنوب شرقی آن) که به پارک ساحلی میرسید با منظرهای شادیآور روبرو شدیم. گونههای پرشماری از پرندگان کنار آبزی و آبزی، شکاری و گنجشکسان و… در فاصله بسیار کمی از ما، در آرامشی کمنظیر به زندگی مشغول بودند. به شکلی که برای دیدن بیشتر آنها به دوربین دوچشمی هم نیازی نبود. مشاهده رفتار پرندگان مانند تغذیه و شکار، تقابل گونههای مختلف با یکدیگر، شکل پرواز و … با راهنماییهای جناب سفرنگ کلاس آموزشی فوقالعادهای برای گروه شد.
یلوه آبی،چنگر نوک سرخ و گنجشک خانگی - عکس از بنفشه کاظمی
با حدود 2 کیلومتر پایش و طی حدود 2 ساعت و سی دقیقه در حاشیه دریاچه 23 گونه پرنده ثبت شد که از میان آنان یلوه آبی، ماهیخورک معمولی و ماهیخورک ابلق، کشیم بزرگ و کشیم کوچک، چرخریسک سرآبی،چرخریسک پشت بلوطی و چرخریسک سر سیاه،اردک سر سبز،چنگر معمولی و چنگر نوک سرخ و … قابل اشاره هستند. صدای دارکوب سبز هم بارها شنیده شد اما موفق به دیدن آن نشدیم.
چرخریسک سر سیاه - عکس از کاوه نادری
ماهیخورک ابلق - عکس از بنفشه کاظمی
پس از این پایش به سمت شمال شرقی تالاب به راه افتادیم و در ساحل تالاب از کنار نیزارها عبور کردیم و با تلسکوپ به پایش مشغول شدیم. پایش یک ساعت و پانزده دقیقهای ما به ثبت 19 گونه پرنده منجر شد. فیلوش، پاشلک معمولی، طاووسک، گیلار، تلیله شکم سیاه، حواصیل خاکستری، اگرت بزرگ، اردک اردهای و خروس کولی معمولی از گونههای جالبی بود که به ثبت رسید.
پس از این تجربیات بینظیر در خانه-باغ دستپخت خوش طعم همسر جناب آقای سفرنگ منتظر ما بود. پس از ناهار و استراحت به روستای لکلکها، دره تِفی، رفتیم. روستایی که در آن نذر مردم ساخت آشیانه برای لکلکهای سفید است. مردم این روستا با همکاری سازمان مردم نهاد «انجمن سبز چیا» در دامنههای کوه مجاور روستا و حتی روی بامهای خانهها تیرها و سکوهای فلزی نصب میکنند که محل مناسبی برای زادآوری لکلکهاست. در بهار و تابستان میتوان تعداد زیادی لکلک سفید را دید که در کنار مردم روستا در آرامش زندگی میکنند. در پاییز مهاجرت این پرندگان به عرضهای جنوبی لانهها را خالی بر جا گذاشته بود. بر اساس توضیحات آقای سفرنگ ارتفاع لانهها نشاندهنده قدمت آنهاست. به این شکل که لکلکها هر سال به لانه سال گذشته خود باز میگردند و با افزودن شاخههای جدید به لانه آن را برای زادآوری آماده میکنند. با دیدن لانههایی که ارتفاع بیشتری از شاخهها را روی خود جا دادهاند میتوان فهمید که این لانه سالهاست که مورد استفاده قرار میگیرد. جالب آن که لانه هر لکلک میزبان گونههای دیگر پرنده مثل گنجشک خانگی و سار نیز هست و این پرندگان در بدنه لانه لکلکهای سفید آشیانهسازی میکنند.
پس از بازدید از روستا به سمت هتل جهانگردی مریوان راه افتادیم، این هتل در بالای تپهای مشرف به دریاچه ساخته شده است. از تماشای غروب بر فراز تالاب زریبار و پرندگان آن منطقه لذت بردیم. دارکوب سبز بالاخره چند لحظهای در حال پرواز دیده شد. حواصیلهای شب نیز که در جنگل مجاور هتل روز را سپری میکنند کمکم با تاریک شدن هوا به سمت دریاچه پرواز میکردند. در این منطقه 8 گونه پرنده ثبت شد.
به خانه باغ برگشتیم و شامگاه همراه با گرمای مطبوع بخاری هیزمی و گپ با دوستان و کسب دانش از جناب سفرنگ در مورد کلیدهای شناسایی گونههایی که دیده بودیم به خوشی سپری شد.
روز دوم سفر به گشت در اورامانات اختصاص داشت. منظر فرهنگی اورامان/ هورامان در مرداد 1400 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این منطقه باستانی بخشهایی از استانهای کرمانشاه و کردستان را در بر میگیرد و به خاطر سبک معماری پلکانی، طبیعت و فرهنگ و زبان ویژه شهرتی جهانی دارد. اورامان تخت که گویا به تازگی به شهر تبدیل شده و شهرداری آن در دست ساخت بود در جنوب شرقی مریوان و در ارتفاعات قلب رشته کوه زاگرس جای گرفته است.
مسیر کوهستانی مریوان به اورامان تخت از گردنههای خیره کنندهای میگذرد. گردنه ژالانه و تته از آن جملهاند. زاگرس برفپوش در آفتاب صبح پاییز هوش از سر همگی همسفران برده بود. در میانه راه برای تماشای منظره و نیز پایشهای کوتاهی توقف کردیم. کمر کولی بزرگ و کوچک، سارگپه استپی، جیجاق، جغد کوچک، صعوه کوهی، زردپره کوهی و از همه جالبتر پیپت تالابی در کوهستان از گونههای شاخصی بود که در مسیر اورامان تخت دیده شد. تعداد زیاد جیجاق در منطقه توجه گروه را به خود جلب کرده بود. متاسفانه به دلیل بارش برف سنگین گردنه تته توسط راهداری بسته شده بود و نتوانستیم برای دیدن دالها به این منطقه سری بزنیم.
نمایی از زاگرس - عکس از بنفشه کاظمی
در اورامان تخت از مقبره پیر شالیار بازدید کردیم و توضیحات جناب سفرنگ در مورد رسوم منطقه و ارزش فرهنگی و سنتی آرامگاه پیرشالیار هم مثل همیشه شنیدنی بود. آشنایی با کاک فرید رضایی هنرمند مجسمه ساز که مجسمهای سنگی نمادینی از اورامانات ساخته بودند و فروشگاه صنایع دستی و تولیدات سنتی (مثل رب انار و آب انار محلی) را نیز اداره میکردند از اتفاقات جالب برنامه بود.
بعد از آشنایی مختصربا فرهنگ منطقه و حمایت از تولیدات محلی، برای پرندهنگری رو به درهای عمیق در مجاورت اورامان تخت و نزدیک به مقبره پیر شالیار مستقر شدیم که انتظار میرفت هما در آن دیده شود. هرچند انتظار 5 ساعته ما برای ثبت این گونه جذاب موفقیت آمیز نبود اما دیدن آشیانه هما تجربهای درخشان بود که تنها به لطف تجربه آقای سفرنگ و تلسکوپ بسیار با کیفیت ایشان میسر شد. دیدن از نزدیک چکچک کردی، چرخ ریسک سرآبی، زاغ نوک زرد، زاغ نوک سرخ، شنیدن صدای کبک از کمرکش زاگرس و تماشای یک آگامای صخرهای فلس درشت از ثبتهای جذاب این منطقه بود.
چکچک کردی - عکس از کاوه نادری
چرخریسک سرآبی - عکس از بنفشه کاظمی
صبح روز سوم با دیدن الیکایی از نزدیک در باغ محل اقامت پر انرژی آغاز شد و با پرندهنگری در جنگل بلوط سولان و روستای پیله گذشت. یکی از گونههای هدف امروز جغد جنگلی بود که برای دیدن آن در میان درختان پر قدمت بلوط پراکنده شدیم اما تلاشمان موفقیتآمیز نبود. با این همه لذت دیدن کمرکولی جنگلی، دلیجه، زردپره لیمویی، توکای باغی و توکای بزرگ و شنیدن صدای دارکوب سبز و چرخ ریسک دم دراز و همین طور دیدن سنجاب ایرانی و گونههای دیگر و همین طور خزان زیبای منطقه روزی به یادماندنی برای ما ساخت.
زردپره لیمویی - عکس از کاوه نادری
کمرکولی جنگلی - عکس از کاوه نادری
دلیجه - عکس از مهدی ناصری
عصر روز سوم سفر به همراه جناب سفرنگ به پایش اطراف باغ پرداختیم و در مسیر کوتاهی تا کانال پایین زمینهای کشاورزی 17 گونه پرنده ثبت شد که از آن میان ماهیخورک سینه سفید، سنقر خاکستری، چک سیبری و چک اروپایی و زردپره تالابی از ثبتهای شاخص این گشت بود.
ماهیخورک سینه سفید - عکس از بنفشه کاظمی
چک اروپایی - عکس از بنفشه کاظمی
پس از گشت پایانی در اطراف اقامتگاه کم کم آماده برگشتن به تهران بودیم. در مسیر ترمینال متوجه دود غلیظی شدیم که از نیزارهای حاشیه تالاب زریبار بلند میشد و با پرسش از جناب سفرنگ متوجه شدیم که متاسفانه آتشسوزی عمدی بوده و افرادی ناآگاه برای ایجاد فرصتهای بهتر ماهیگیری نیزار را آتش میزنند. در زمان تهیه این گزارش نیز خبرهای غمانگیزی از آتشسوزی گسترده پوشش گیاهی تالاب زریبار که منجر به سوختن 280 هکتار از نیزارهای تالاب شده در خبرگزاریها منتشر شده است. این آتشسوزی که به گفته مدیر محیط زیست مریوان بزرگترین حادثه از نوع خود در این تالاب بوده است، پس از 14 ساعت مهار شد. فعالان محیط زیست محلی این آتش سوزی عمدی را ناشی از اعتقاد نادرست عدهای از مردم به تأثیر مثبت آتش زدن نیها بر زنده ماندن تالاب دانستهاند.
سفر سه روزه باشگاه پرنده نگری ایرانیان به کردستان با مشاهده 84 گونه پرنده در روز جمعه 28 آبان 1400 با بدرقه راهنما و میزبان گرانقدرمان آقای سفرنگ در ترمینال مریوان به پایان رسید. با حدود چهل دقیقه تاخیر اتوبوس در ساعت 18:40 به سمت تهران به راه افتاد و حدود ساعت 5 به ترمینال غرب تهران رسیدیم.
شرکت کنندگان و راهنمای برنامه - عکس از مهدی ناصری
لیست پرندگان ثبتشده در برنامه:
ردیف |
نام پرنده (انگلیسی) |
نام پرنده (فارسی) |
1 |
Alpine Accentor (Prunella collaris) |
صعوه کوهی |
2 |
Black Redstart (Phoenicurus ochruros) |
دم سرخ سیاه |
3 |
Black-crowned Night-Heron (Nycticorax nycticorax) |
حواصیل شب |
4 |
Black-headed Gull (Chroicocephalus ridibundus) |
کاکایی سرسیاه کوچک |
5 |
Black-winged Stilt (Himantopus himantopus) |
چوب پا |
6 |
Chukar (Alectoris chukar) |
کبک |
7 |
Common Buzzard (Steppe) (Buteo buteo vulpinus/menetriesi) |
سارگپه استپی |
8 |
Common Chaffinch (Fringilla coelebs) |
سهره جنگلی |
9 |
Common Chiffchaff (Phylloscopus collybita) |
سسک چیف چاف |
10 |
Common Myna (Acridotheres tristis) |
مرغ مینا |
11 |
Common Raven (Corvus corax) |
غراب |
12 |
Common Redshank (Tringa totanus) |
آبچلیک پاسرخ |
13 |
Common Snipe (Gallinago gallinago) |
پاشلک معمولی |
14 |
Corn Bunting (Emberiza calandra) |
زردپره مزرعه |
15 |
Dunlin (Calidris alpina) |
تلیله شکم سیاه |
16 |
Eastern Rock Nuthatch (Sitta tephronota) |
کمرکولی بزرگ |
17 |
Eurasian Blackbird (Turdus merula) |
توکای سیاه |
18 |
Eurasian Blue Tit (Cyanistes caeruleus) |
چرخ ریسک سرآبی |
19 |
Eurasian Collared-Dove (Streptopelia decaocto) |
یاکریم |
20 |
Eurasian Coot (Fulica atra) |
چنگر معمولی |
21 |
Eurasian Green Woodpecker (Picus viridis) |
دارکوب سبز |
22 |
Eurasian Jay (Garrulus glandarius) |
جیجاق |
23 |
Eurasian Kestrel (Falco tinnunculus) |
دلیجه |
24 |
Eurasian Linnet (Linaria cannabina) |
سهره سینه سرخ |
25 |
Eurasian Magpie (Pica pica) |
زاغی |
26 |
Eurasian Marsh-Harrier (Circus aeruginosus) |
سنقر تالابی |
27 |
Eurasian Moorhen (Gallinula chloropus) |
چنگر نوک سرخ |
28 |
Eurasian Nuthatch (Sitta europaea) |
کمرکولی جنگلی |
29 |
Eurasian Penduline-Tit (Remiz pendulinus) |
چرخ ریسک پشت بلوطی |
30 |
Eurasian Sparrowhawk (Accipiter nisus) |
قرقی |
31 |
Eurasian Wigeon (Mareca penelope) |
گیلار |
32 |
Eurasian Wren (Troglodytes troglodytes) |
الیکایی |
33 |
European Greenfinch (Chloris chloris) |
سهره سبز |
34 |
European Robin (Erithacus rubecula) |
سینه سرخ اروپایی |
35 |
European Starling (Sturnus vulgaris) |
سار معمولی |
36 |
European Stonechat (Saxicola rubicola) |
چک اروپایی |
37 |
Gadwall (Mareca strepera) |
اردک ارده ای |
38 |
Gray Heron (Ardea cinerea) |
حواصیل خاکستری |
39 |
Gray-headed Swamphen (Porphyrio poliocephalus) |
طاووسک |
40 |
Great Cormorant (Phalacrocorax carbo) |
باکلان بزرگ |
41 |
Great Crested Grebe (Podiceps cristatus) |
کشیم بزرگ |
42 |
Great Egret (Ardea alba) |
گاوچرانک |
43 |
Great Tit (Parus major) |
چرخ ریسک بزرگ |
44 |
Green Sandpiper (Tringa ochropus) |
آبچلیک تک زی |
45 |
Green-winged Teal (Anas crecca) |
خوتکای معمولی |
46 |
Hen Harrier (Circus cyaneus) |
سنقر خاکستری |
47 |
Hooded Crow (Corvus cornix) |
کلاغ ابلق |
48 |
House Sparrow (Passer domesticus) |
گنجشک خانگی |
49 |
Kurdish Wheatear (Oenanthe xanthoprymna) |
چکچک کردی |
50 |
Little Egret (Egretta garzetta) |
اگرت کوچک |
51 |
Little Grebe (Tachybaptus ruficollis) |
کشیم کوچک |
52 |
Little Owl (Athene noctua) |
جغد کوچک |
53 |
Little Stint (Calidris minuta) |
تلیله کوچک |
54 |
Long-legged Buzzard (Buteo rufinus) |
سارگپه پا بلند |
55 |
Long-tailed Tit (Aegithalos caudatus) |
چرخریسک دم دراز |
56 |
Mallard (Anas platyrhynchos) |
اردک سر سبز |
57 |
Mistle Thrush (Turdus viscivorus) |
توکای بزرگ |
58 |
Northern Lapwing (Vanellus vanellus) |
خروس کولی معمولی |
59 |
Northern Pintail (Anas acuta) |
فیلوش |
60 |
Northern Shoveler (Spatula clypeata) |
اردک نوک پهن |
61 |
Northern Wheatear (Oenanthe oenanthe) |
چکچک کوهی |
62 |
Pied Kingfisher (Ceryle rudis) |
ماهیخورک ابلق |
63 |
Pygmy Cormorant (Microcarbo pygmaeus) |
باکلان کوچک |
64 |
Red-billed Chough (Pyrrhocorax pyrrhocorax) |
زاغ نوک سرخ |
65 |
Reed Bunting (Emberiza schoeniclus) |
زردپره تالابی |
66 |
Rock Bunting (Emberiza cia) |
زردپره کوهی |
67 |
Rock Pigeon (Columba livia) |
کبوتر چاهی |
68 |
Rock Sparrow (Petronia petronia) |
گنجشک کوهی |
69 |
Siberian Stonechat (Saxicola maurus) |
چک سیبری |
70 |
Sombre Tit (Poecile lugubris) |
چرخ ریسک سرسیاه |
71 |
Song Thrush (Turdus philomelos) |
توکای باغی |
72 |
Spur-winged Lapwing (Vanellus spinosus) |
خروس کولی سینه سیاه |
73 |
Syrian Woodpecker (Dendrocopos syriacus) |
دارکوب باغی (سوری) |
74 |
Water Pipit (Anthus spinoletta) |
پیپت تالابی |
75 |
Water Rail (Rallus aquaticus) |
یلوه آبی |
76 |
Western Rock Nuthatch (Sitta neumayer) |
کمرکولی کوچک |
77 |
White Stork (Ciconia ciconia) |
لک لک سفید |
78 |
White Wagtail (Motacilla alba) |
دم جنبانک ابلق |
79 |
White-throated Kingfisher (Halcyon smyrnensis) |
ماهیخورک سینه سفید |
80 |
Yellow-billed Chough (Pyrrhocorax graculus) |
زاغ نوک زرد |
81 |
Yellowhammer (Emberiza citrinella) |
زردپره لیمویی |
82 |
Middle Spotted Woodpecker (Dendrocopos medius) |
دارکوب سر سرخ |
83 |
Merlin (Falco columbarius) |
ترمتای |
84 |
Desert Finch (Falco columbarius) |
سهره خاکی |