سفرنامه پرنده‌نگری در شاهرود

سفرنامه(گزارش سفر) پرنده نگری در شاهرود

شاهرود در استان سمنان را آقای محمدعلی اینانلو از مستندسازان ایران، قاره کوچک نامیده اند. سرزمینی با تنوع زیستگاه های جالب از کویر، جنگل و کوهستان با تنوع زیستی بالا که می تواند مقصد جذابی برای طبیعت گردی مسئولانه و پرنده نگری باشد. سفری را در اردیبهشت تدارک و برنامه ریزی کردیم تا در کنار مردم بومی پرنده نگری را در زیستگاه های متفاوت تجربه کنیم.

بامداد روز چهارشنبه چهارم اردیبهشت از شرق تهران به سمت شاهرود حرکت کردیم. در مسیر جاده ابریشم به کاروانسرای ده نمک رسیدیم. با تاریخچه و معماری کاروانسراهای ایران در جاده ابریشم آشنا شدیم و پرنده مگس گیر خالدار(راه راه) را در حیاط کاروانسرا تماشا کردیم.

مگس گیر خالدار، عکس از سجاد زارعیان

بعد از کمی آسودن به سمت شاهرود و سپس روستای دیزج حرکت کردیم و ظهر به اقامتگاه بومگردی همنوردان خورشید رسیدیم. در اقامتگاه با همدیگر آشنا شدیم و راهنمایان توضیحاتی تنوع زیستی و جاذبه های طبیعی و گردشگری حیات وحش در شاهرود، قاره کوچک ارائه دادند. پس از آشنایی اولیه با مقصد همراه با راهنمای بومی آقای موسوی به سمت غرب پارک ملی توران در جنوب شاهرود که زیستگاه زاغ بور و سایر جانوران ساکن رویشگاه ایران و تورانی هستند راهی شدیم. در مسیر جاده در کنار زمین های کشاورزی گونه های جالبی از پرندگان مهاجر مثل زردپره سرسرخ، زردپره سرسیاه و پرستوهای معمولی را تماشا کردیم. از زمین های کشاورزی صدای زردپره مزرعه هم به گوش می رسید. به منطقه غرب پارک ملی توران که وارد شدیم یک آگامای چابک زیبا را در حال آفتاب گرفتن تماشا کردیم. به جست و جوی زاغ بور، پرنده بومزاد ایران رفتیم و خوشبختانه یک زاغ بور را در میان درختان قیچ تماشا کردیم که مراقب لانه بود. به احترام فصل زادآوری به لانه(آشیانه) نزدیک نشدیم. کمی آن طرفتر هم عقاب مارخور زادآور در پارک ملی توران هم باشکوه پرواز می کرد و از پستانداران آهوی ایرانی در حال گردش و تغذیه بود. کمی قبل از غروب به جست و جوی چکاوک هدهدی از پرندگان جالب زیستگاه کویر رفتیم که متاسفانه موفق به تماشا نشدیم اما صدای این پرنده به گوش می رسید. با غروب آفتاب کمی آسمان شب را رصد کردیم و با طوفانی شدن هوا به اقامتگاه در روستای دیزج برگشتیم. شب به دورهمی، مرور خاطرات سفر در روز اول و تجربه طعم غذای محلی گذشت.

در جست و جو و تماشای زاغ بور

زردپره سر سرخ- عکس از ملینا آقایی

آگامای چابک

صبح روز دوم(پنجم اردیبهشت) آماده شدیم تا عازم جنگل ابر بشویم و پرنده نگری را در زیستگاهی متفاوت تجربه کنیم. توشه برداشتیم و به سمت شمال شاهرود حرکت کردیم. ابتدا در روستا مرغ حق را تماشا کردیم. کوچک ترین جغد ایران که در میان درختان زندگی می کند.

مرغ حق، عکس از نادیا عمومی

 به ابتدای مسیر کوهستانی که رسیدیم هدهدها، سبزه قباهای اروپایی و کوکوهای معمولی تماشایی بودند. خانواده سهره های سینه سرخ، زردپره مزرعه و طرقه های کوهی هم باعث شدند تا در مسیر بارهای برای تماشا توقف کنیم. در ابتدای مسیر پیمایش جنگل ابر جفت های طرقه کوهی و چک چک کوهی در کنار گل های لاله وحشی در بهار تماشایی بودند که برای زادآوری آماده می شدند.

طرقه کوهی، عکس از سجاد زارعیان (سمت راست نر و سمت چپ ماده)

عکس چک چک کوهی از نادیا عمومی

عکس کوکوی معمولی از علی شکراللهی

عکس سهره سینه سرخ از ملینا آقایی

اینجا در جنگل ابر یک اکوتون داریم که از کویر تا کوهستان زیستگاه و پوشش گیاهی تغییر می کند. درختچه های ارس رونده در کنار بلوط های بلندمازو رشد کرده بودند و زیستگاه پرندگان بسیاری مثل طرقه کوهی بودند. جنگل ابر در بهار از صدای پرندگان پر شده بود. در مسیر پیمایش جنگل ابر با همراهی خانواده آقای شکراللهی از پرنده نگریهای باتجربه شاهرود و آقای موسوی راهنمای بومی بیش از چهل گونه از پرندگان ساکن جنگل هیرکانی ارزشمند ابر مثل کمرکولی جنگلی، چرخ ریسک بزرگ، چرخ ریسک سرآبی، سهره طلایی و زردپره کوهی را رکورد کردیم(لیست پرنده ها در پایان سفرنامه). از میان شاخه های درختان صدای پرندگان به گوش می رسید. با برنامه کاربردی همراه Merlin توانستیم صداهای زیادی را شناسایی کنیم. همچنین در مسیر ردپا و آثار گرازها دیده می شد. درختان کهنسال بلوط بلندمازو در مسیر سایه بان ما بودند. متاسفانه در مسیر درختان غیر بومی کاج هم کاشته شده بود. کاشت درختان غیربومی، تخریب پوشش گیاهی، رها کردن زباله ها در طبیعت، آتش سوزی و تغییر اقلیم تنوع زیستی و زندگی در جنگل ابر را مختل می کند.

پس از تماشای پرندگان جنگل ابر به عمارت پروین در شاهرود رفتیم و طعم غذای بومی را تجربه کردیم و اوقات خوشی را با مرور خاطرات در این اقامتگاه تاریخی گذراندیم. پس از کمی استراحت و عکس یادگاری شاهرود را به سمت تهران ترک کردیم. دستاورد این سفر دیدار با پرندگان در زیستگاه های متنوع بود که با همسفران صبور و مهربان میسر شد. در پایان توجه شما را به لیست پرندگان ثبت شده جلب می کنم. امید که قدردان این زیبایی ها باشیم...

لیست تماشای پرندگان در دیزج، جاده شاهرود به طرود و پارک ملی توران

لیست تماشای پرندگان در جنگل ابر(ارتفاعات قطری)

همسفران:

• دینا مرشد
• نادیا عمومی
• فرهنگ علی اکبری
• سجاد زارعیان
• سارا خوشنویس راد
• ملینا آقایی
• حسین سخایی  

نویسنده: سجاد زارعیان

با سپاس از زحمات دوستان در باشگاه پرنده نگری ایرانیان، آژانس مسافرتی دامون و میزبان های عزیز شاهرود

منابع نگارش:

•  راهنمای میدانی پرندگان ایران، فرید مبصر و همکاران، انتشارات ایرانشناسی
• راهنمای پرندگان ایران، جمشید منصوری، انتشارات رهسپاران
• شاهرود قاره کوچک، حمیدرضا حسنی، محمود جلالی، سیدرضا اشرفی، علیرضا اسلام‌پناه، انتشارات میردشتی

• شاهرود
• سفرنامه پرنده‌نگری در شاهرود