پروژه ی شمارش پرندگان کنارآبزی

مقدمه:

جمعیت گونه‌های مختلف پرندگان کنار آبزی که معمولا در مناطق کم عمق و حاشیه‌ی زیستگاه‌های مختلف آبی مانند پهنه‌های ساحلی دریا‌ها و دریاچه‌ها، تالاب‌های آب شور یا شیرین و رودخانه‌ها دیده می شوند، امروزه با کاهش حدود 50 درصدی مواجه است. یکی از مهم ترین دلایل این کاهش جمعیت، از بین رفتن زیستگاه‌های مهم این پرندگان به دلایل مختلف مانند تغییر کاربری زمین و خشک شدن تالاب ها است. به‌علاوه، کشتار پرندگان مهاجر، تغییرات جهانی اقلیم و کم توجهی مردم به پرندگان کنارآبزی، از جمله عوامل دیگری هستند که در کاهش جمعیت آن‌ها نقش دارند.

امروزه حفظ محیط زیست و مطالعات حیات وحش با استفاده از علم شهروندی اهمیتی روز افزون یافته و نقش گروه ها و سازمان های غیر دولتی تخصصی یا علاقه مند به حفاظت از حیات وحش در این زمینه قابل توجه است. در این راستا و با توجه به پتانسیل های موجود، کارگروه حفاظت باشگاه پرنده نگری ایرانیان، با همین هدف فعالیت‌های حفاظت از پرندگان را در قالب پروژه های مختلف، با استفاده از توانمندی های اعضای باشگاه در جهت حفاظت از پرندگان کشور عزیزمان و همچنین هم افزایی درون گروهی برنامه ریزی و اجرا می نماید. بدون شک گام اول در انجام هرگونه پروژه حفاظت حیات وحش برآورد صحیح و دقیق جمعیت گونه/گونه های مورد نظر با استفاده از روش های علمی در بازه زمانی بلند مدت است تا تخمین جمعیت صورت گیرد. سپس عوامل تهدید حیات وحش با در نظر گرفتن عوامل محیطی، اقتصادی و اجتماعی ارزیابی گردد و با همکاری سازمان های متولی، اقدامات لازم در راستای افزایش آگاهی عمومی درباره‌ی اهمیت این موجودات، حفظ زیستگاه و جلوگیری از کاهش جمعیت آن‌ها و راهکار‌های مدیریتی بهبود وضعیت حیات وحش به کار بسته شود.

پروژه سرشماری پرندگان کنارآبزی در ایران:

پروژه‌ی شمارش پرندگان کنارآبزی در همکاری داوطلبانه با پروژه‌ی بین‌المللی داوطلبانه بررسی پرندگان کنارآبزی اوراسیا (Eurasian Shorebird Survey) صورت می‌گیرد. این پروژه بین المللی با ابتکار گیورگی سیمولی، پرنده‌نگر و فعال محیط‌ زیست اهل مجارستان، از سال جدید میلادی (2021) در کل اروپا، آسیا و شمال آفریقا در قالب پایش با کمک پرنده نگر‌های داوطلب در 16 زمان مشخص، طی یک سال اجرا خواهد شد. کارگروه حفاظت باشگاه پرنده نگری ایرانیان ضمن مغتنم شمردن این فرصت و با توجه به شرایط خاص حال حاضر که به دلیل همه گیری ویروس کرونا موجب محدودیت در سفر‌های پرنده نگری شده است، تصمیم به همکاری با این پروژه داوطلبانه به صورت منظم با برگزاری برنامه‌های دوستانه پرنده نگری دارد.

تاریخ‌های شمارش در باشگاه:

فهرست پرندگان کنار آبزی ایران:

• خانوادهٔ بلدرچین بوته‌ای
• خانوادهٔ چاخ‌لق‌ها
• خانوادهٔ صدف‌خوار
• خانوادهٔ سلیم خرچنگ‌خوار
• خانوادهٔ آوست
• خانوادهٔ سلیم‌ها
• خانوادهٔ پاشلک بنگالی
• خانوادهٔ آبچلیک‌ها
• خانوادهٔ گلاریول‌ها

فاز اول - تالاب قنبرآباد:

با توجه به محدودیت های وضع شده در رفت و آمد های جاده ای در شهر‌های قرمز و نارنجی، باشگاه پرنده نگری ایرانیان در فاز اول پروژه، پایش و شمارش پرندگان کنار آبزی در استان تهران را با محوریت تالاب قنبرآباد که یکی از مهم ترین زیستگاه‌های زمستان گذارنی پرندگان آبزی و کنارآبزی در جنوب شهر تهران و مکانی ارزشمند برای این پرندگان در زمان های مهاجرت است، به عنوان هدف اصلی انتخاب کرده است. به همین منظور کارگروه حفاظت باشگاه پرنده نگری ایرانیان در نظر دارد همگام با پروژه بین المللی بررسی پرندگان کنار آبزی اوراسیا، پایش منظم این تالاب را هر دو هفته یک‌بار به صورت برنامه پرنده‌نگری دوستانه، با تمرکز بر پرندگان کنارآبزی برگزار نماید. بدیهی است در زمان همه گیری ویروس کووید 19 و با توجه به پروتکل های بهداشتی این برنامه ها به صورت تور گروهی و با وسیله نقیله عمومی نبوده و رفت و آمد به تالاب قنبرآباد به عهده خود شرکت کنندگان می باشد.
توضیحات بیشتر در مورد نحوه اجرا قبل از هر برنامه اعلام خواهد شد.

پایش اول - 26 دی 99

اولین پایش پروژه در تاریخ 26 دی 99 در قالب برنامهٔ پرنده‌نگری دوستانه و با حضور 8 نفر برگزار شد. یکی از قسمت‌های برنامه، متمرکز بر تالاب و شمارش پرندگان کنار آبزی بود که لیست پرندگان مشاهده‌شده در لینک زیر آمده است:

https://ebird.org/checklist/S79681130

جمعیت عظیم خروس کولی معمولی (730 فرد) همراه با 38 فرد سلیم طلایی اروپایی جالب توجه بود. آبچلیک پا سرخ، تلیله شکم سیاه، آبچلیک خالدار پا سبز و آبچلیک تک زی از جمله پرندگان کنارآبزی تالاب در این برنامه بودند.

گزارش کامل این پایش را در لینک زیر بخوانید:

http://www.iranianbirdingclub.com/details.asp?id=25498

پایش دوم - 24 بهمن 99

این پایش همانند پایش قبلی به شکل برنامهٔ پرنده‌نگری دوستانه، با حضور 12 نفر برگزار شد و بخش اول برنامه به شمارش پرندگان کنار آبزی اختصاص داشت. لیست پرندگان تالاب:

https://ebird.org/checklist/S80852916

همچنان خروس کولی معمولی، بیشترین جمعیت (1390 فرد) را به خود اختصاص داده بود. سایر کنارآبزی‌ها عبارت بودند از: سلیم طلایی اروپایی، سلیم کوچک، تلیله شکم سیاه، پاشلک معمولی، آبچلیک تک‌زی، آبچلیک تالابی، آبچلیک خالدار پاسبز و آبچلیک پاسرخ.

گزارش کامل برنامهٔ پرنده‌نگری قنبرآباد در 24 بهمن 99:

http://www.iranianbirdingclub.com/details.asp?id=25524

پایش سوم - 22 اسفند 99

پایش سوم در برنامه سفر پرنده‌نگری دوستانه به قنبرآباد با حضور 9 نفر انجام شد. با گرم‌تر شدن هوا، جمعیت‌های گونه‌های مختلف در مقایسه با دو پایش قبلی تغییرات چمشگیری داشت. لیست پرندگان مشاهده‌شده از قرار زیر است:

https://ebird.org/checklist/S83228988

جمعیت خروس کولی معمولی که دو دفعه قبلی تعداد قابل توجهی داشت، به شدت کاهش یافته و فقط 15 فرد از این گونه در تالاب مشاهده شد. در عین حال تنوع گونه‌های کنارآبزی بیشتر شده بود، از جمله: خروس کولی دم سفید، گیلانشاه بزرگ، گیلانشاه دم سیاه، سلیم شنی بزرگ،‌ سلیم کوچک، تلیله دم سفید، تلیله شکم سیاه و انواع آبچلیک‌ها.

برای خواندن گزارش کامل برنامه به لینک زیر مراجعه کنید:

http://www.iranianbirdingclub.com/details.asp?id=25535

پایش چهارم - 22 فروردین 1400

براساس تجربیات قبلی، تصمیم گرفته شد تا حد امکان برنامه شمارش کنارآبزی‌ها از برنامه‌های دوستانه باشگاه جدا شده و در اوایل هفته و با تعداد افراد کمتر برگزار شود تا کیفیت بالاتر برود. در نتیجه، پایش چهارم در روز یکشنبه و با حضور 4 نفر انجام شد. در مجموع 60 گونه در تالاب مشاهده شده که لیست کامل آن در لینک زیر آمده است:

https://ebird.org/checklist/S85292882

300 فرد فالاروپ گردن سرخ، 200 فرد چوب‌پا به علاوه گلاریول بال سرخ، آووست، سلیم طوقی بزرگ، سلیم طوقی کوچک، تلیله سفید و پاشلک کوچک از گونه‌های جدیدی بودند که در تالاب دیده شدند.

پایش پنجم - 5 اردیبهشت 1400

با توجه به اینکه بهار فصل مهاجرت بسیاری از پرندگان است، فواصل تاریخ‌های شمارش کمتر شده و به مدت یک ماه و نیم، باید هر دو هفته یک بار به تالاب سر می‌زدیم. شمارش این دفعه با حضور 6 نفر انجام شد و در قسمت تالاب، مجموعا 69 گونه رکورد شد. چوب‌پا با 425 فرد، بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده بود. 100 فالاروپ گردن سرخ، 30 خروس کولی دم سفید، 25 سلیم کوچک کنارآبزیانی با تعداد نسبتا خوبی بودند. تلیله نوک پهن گونه جدیدی بود که برای اولین بار از شروع برنامه پایش، در تالاب مشاهده کردیم. چک‌لیست کامل مشاهدات به در لینک زیر قرار دارد:

https://ebird.org/checklist/S86303269

پایش ششم - 18 اردیبهشت 1400

تاریخ این شمارش با روز جهانی پرندگان مهاجر و روز بزرگ ایبرد همزمان شد و در قالب برنامه‌ای دوستانه و با حضور 13 نفر از اعضای باشگاه برگزار شد. تنوع گونه در تالاب بی‌نظیر بود و در کل 71 گونه ثبت شد. 1 سنگ‌گردان، 8 سلیم خاکستری و 1 تلیله بلوطی از گونه‌های شاخص و جذاب کنارآبزی در این برنامه بودند. گزارش کامل این روز که با فرازونشیب همراه بود را در لینک زیر بخوانید:

http://www.iranianbirdingclub.com/details.asp?id=28597

همچنین لیست کامل مشاهدات در لینک زیر آمده است:

https://ebird.org/checklist/S87442419

پایش هفتم - 2 خرداد 1400

استقبال از شمارش این دفعه هم خوب بود و کلا 10 نفر در برنامه مشارکت داشتند. با توجه به اینکه هوا رو به گرمی می‌رود، تعداد کل گونه‌های تالاب تا حدی کمتر بود و در کل 57 گونه مشاهده شد. همچنان تعداد بالای چوب‌پا و فالاروپ گردن سرخ قابل توجه بود. آووست، سلیم شنی بزرگ، گیلانشاه دم سیاه، تلیله نوک پهن، تلیله کوچک و گلاریول از دیگر گونه‌های کنارآبزی مشاهده‌شده در تالاب بودند. برای دیدن لیست کامل مشاهدات، روی لینک زیر کلیک کنید:

https://ebird.org/checklist/S88793476